امامزاده محسن (همدان)یکی از امامزادگان در همدان، محسن بن علی بن حسین (الاثرم) بن حسن المجتبی بن علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) می‌باشد؛ او سیدی جلیل‌القدر و عالمی فاضل و دارای خلقی نیکو بوده است. ۱ - مزار محسن بن علیبا توضیحی که از عبارت علامه نسابه ابن‌فندق بیهقی (ابوالحسن علی بن ابی‌القاسم زید بیهقی مشهور به «ابن‌فندق» که پدر و اجدادش از بزرگان علم و ادب بوده‌اند، در سال ۴۹۳ هـ. ق، متولد و در سال ۵۶۵ هـ. ق، وفات یافت. این عالم شیعی که مدتی کوتاه متصدی امر قضاوت در بیهق بوده از بزرگانی کسب علم و دانش کرد و حدود ۷۶ کتاب از خود به یادگار گذاشت و از آن جمله است کتاب «لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب») [۴]
مرعشی، شهاب‌الدین، مقدمه آیةالله مرعشی بر کتاب لباب الانساب، از ص۱۴۵.
ارائه خواهد شد نتیجه می‌گیریم که این مزار مقدس مربوط است به امامزاده عظیم‌الشان جناب: محسن بن علی بن حسین (الاثرم) بن حسن المجتبی بن علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) است.۲ - معرفی حسین الاثرمدر این‌که امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) فرزندی به نام «حسین» داشته که به حسین الاثرم (اثرم کسی را گویند که دندانش از بن بر افتاده و یا کسی که دندان پیشین او افتاده باشد) [۶]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، واژه اثرم.
معروف بوده بین دانشمندان فن انساب هیچ اختلافی نیست. [۹]
شیخ الشرف عبیدلی، محمد بن محمد، تهذیب الانساب، ص۳۳.
در تاریخ توضیحی درباره حالات حسین اثرم نیامده است و فقط به این مطالب اشاره‌ای شده است: الف: او سیدی جلیل‌القدر و عالمی فاضل و دارای خلقی نیکو بوده است. [۱۲]
اعرجی، جعفر بن محمد، مناهل الضرب، ص۹۰.
ب: دارای فرزند و فرزندزادگانی بوده از جمله «علی» [۱۶]
حسینی، جمال‌الدین، روضة الاحباب، ص۱۰۲.
و «ام سلمه» [۱۷]
اعرجی، جعفر بن محمد، مناهل الضرب، ص۹۶.
و «ام کلثوم»، گرچه نسل او بعداً منقرض شده [۲۳]
شیخ الشرف عبیدلی، محمد بن محمد، تهذیب الانساب، ص۳۳.
[۲۵]
اعرجی، سیدجعفر، مشجر الانساب، ص۴۴
و دیگر نمی‌توان شجره‌ای را منتهی به او دانست و شاخه‌ای از سادات را به عنوان «بنواثرم» نامید.ج: قبر او در «فخ» در شهر مکه قرار دارد. [۳۰]
موسوی فندرسکی، ابوطالب، تحفه العالم، ص۲۹۶.
د: بعضی از کتب خطی [۳۱]
اعرجی، سیدجعفر، مشجر الانساب، ص۴۴.
[۳۲]
نسخه‌های عکسی کتابخانه آیةالله مرعشی، شماره ۹۲.
نام او را جزء شهدای کربلا ذکر کرده‌اند ولی این مطلب قطعاً صحیح نیست.علی بن حسین الاثرم نیز فرزندانی داشته [۳۳]
جمال‌الدین‌حسینی، عطاءالدین بن فضل‌الله، روضه الاحباب، ص۱۰۲.
و چنان‌که خواهید دید یکی از فرزندان او «محسن» نام دارد.۳ - دیدگاه بیهقیبیهقی گوید: «محسن بن علی بن الحسن بن امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) امّه اخت محمد الباقر (علیه‌السّلام) دفن بحدود همدان بمسارد و صلّی علیه قاضی همدان» به نظر حقیر در این شجره، نام «حسین الاثرم» افتاده است و بهترین شاهد بر این مدعا این است که در همین عبارت مادر محسن به عنوان خواهر امام باقر (علیه‌السّلام) (دختر امام سجاد (علیه‌السّلام)) معرفی شده، بنابراین پدر «محسن» داماد امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده و به تصریح همین بیهقی داماد امام سجاد (علیه‌السّلام) «علی بن حسین بن حسن (علیه‌السّلام)» است [۳۵]
بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب، ج۲، ص۴۸۱.
نه علی بن الحسن (علیه‌السّلام)، پس شجره صحیح همان است که در ابتدا ذکر شده.نام یکی از دختران امام سجاد (علیه‌السّلام) «علیّه» [۳۶]
بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب، ج۲، ص۴۸۰- ۴۸۱.
[۳۹]
قمی، شیخ عباس، منتهی الامال (معرب)، ج۲، ص۶۵.
و نام یکی دیگر «عبده» بوده است، اما بیهقی در جایی «عبده» را همسر علی بن حسین الاثرم معرفی کرده [۴۱]
بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب، ج۱، ص۳۸۷.
و در جایی دیگر «علیّه» را همسر او دانسته است [۴۲]
بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب، ج۲، ص۴۸۱.
اما به هر حال مسلم است که یکی از دختران امام سجاد (علیه‌السّلام) با «علی بن حسین الاثرم» بوده است.با توجه به آن‌چه گفته شد و با توجه به عبارت مورد بحث از بیهقی، باید گفت امامزاده محسن از طرف پدر با دو واسطه با امام مجتبی (علیه‌السّلام) و آن‌گاه به امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌رسد و از طرف مادر نیز نوه امام سجاد (علیه‌السّلام) است. ۳.۱ - منظور از کلمه مساردبیهقی از سبب و تاریخ مهاجرت این امامزاده عظیم‌الشان به همدان و نیز زمان رحلت او سخنی به میان نیاورده و فقط می‌گوید او در اطراف همدان «بمسارد» دفن شد و قاضی همدان بر او نماز خواند. بعد از تتبع درباره کلمه «مسارد» به این نتیجه رسیدیم که: الف: این کلمه نام موضع خاصی نیست. ب: «صرد» (با «ص») در عربی معرَّب واژه سرد در فارسی است و به معنای مکان‌های مرتفع از کوه که هوای آن سرد باشد آمده است. [۴۶]
خوری شرتونی لبنانی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۶۴۲
پس اگر واژه مورد نظر با «ص» باشد عبارت منطبق با مکان امامزاده هم خواهد بود زیرا بقعه در محل مرتفع و سردی است.ج: اما با «س» واژه سرد در عربی به معنای مشک دوختن، به هم پیوستن، کاری پیوسته کردن، سخن نیکو مسلسل گفتن، سوراخ کردن و مسرد به معنای مثقب آمده است. البته باز واژه «مسردبیه» [۵۰]
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا.
برگرفته شده از همان کلمه سرد فارسی است.۴ - دیدگاه دامغانیشیخنا الاستاد آیةالله حاج شیخ علی دامغانی (قدس‌سره) مردم را ترغیب به زیارت این مکان می‌فرمود؛ از فرزند دانشمندش مرحوم آیةالله حاج میرزا محمد علی دامغانی (قدس‌سره) شنیدم که استاد با استناد به یکی از مخطوطات به نام «بحرالانساب» که می‌گوید محسن بن علی النقی (علیه‌السّلام) در همدان دفن شده، می‌فرمود چنین نامی تطبیق بر این بقعه می‌شود. الف: تا آن‌جا که حقیر تتبع کرده در هیچ یک از منابع تاریخی و نیز کتب انساب فرزندی به نام «محسن» برای امام علی النقی (علیه‌السّلام) ذکر نشده است. ب: به ظن قوی در نگارش کتاب «بحرالانساب» اشتباهی روی داده و نام حسین، محسن نوشته شده در این صورت سخن آن کتاب مربوط به امامزاده حسین همدان می‌شود. ۵ - زیارت علما از امامزادهاز مرحوم حاج ملا حسین علی همدانی (قدس‌سره) شنیدیم وقتی عالم بزرگوار آیةالله حاج سیدموسی کمالانی (قدس‌سره) به حوالی این مکان می‌رسیدند به منظور احترام از این بقعه و کسانی که از عابدان و زاهدان در اطراف آن دفن شده‌اند با پای برهنه راه طی می‌کردند. علمای ربانی شهر همواره نهایت احترام را برای این امامزاده قائل بوده‌اند و آن‌گونه که از اسناد عتیق این بقعه بر می‌آید فرمان تولیت با صلاحدید بزرگان شهر صادر می‌شده است. ۶ - پانویس۷ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «امامزاده محسن»، تاریخ بازیابی۹۵/۸/۹. رده‌های این صفحه : امامزادگان همدان | زیارتگاه‌های شهر همدان | فرزندان امام مجتبی | مزار فرزندان امام حسن | نسب شناسی
|